M-ce.pl

Początki miasta

Teren Mysłowic, bogaty w lasy, z wieloma ciekami wodnymi i stawami, musiał być od zawsze przyjaznym miejscem do osiedlania się, chociaż nie znane jest wiele śladów pobytu człowieka z najdawniejszych czasów. Na pewno należą do nich odkryty w Starej Wesołej kamienny toporek z okresu neolitu oraz ceramika, żużel i polepa z okresu rzymskiego w Krasowach. Obie te miejscowości należą zresztą do najstarszych dzisiejszych dzielnic miasta. Osada Mysłowice została założona prawdopodobnie w XII wieku, a przynajmniej jest to najprawdopodobniejszy okres powstania przy pokutnym kościółku Św. Krzyża pierwszej mysłowickiej parafii. Jednak osadnictwo na terenie Mysłowic mogło być oczywiście znacznie wcześniejsze. Z 1241 roku pochodzi pierwsza znana wzmianka historyczna, zanotowana przez M. Pohlaw „Rocznikach Wrocławskich”, o spaleniu miasteczka Mysłowice przez Tatarów. W 1301 roku pojawia się informacja o istnieniu w Mysłowicach rynku, co świadczy o miejskim ich charakterze. Innymi istotnymi przekazami źródłowymi są pochodzący z 1308 roku, który wymienia mysłowickiego plebana Hunolda oraz rejestr opłat świętopietrza z 1326 roku, których wysokość świadczy o znacznej wielkości ówczesnych Mysłowic. Uznawanym za najważniejszy ze znanych dokumentów dotyczących Mysłowic jest zapis z 15 grudnia 1360 roku opatrzony pieczęcią księcia opawsko-raciborskiego Mikołaja, który wymienia Mysłowice jako miasto od dawna posiadające przywileje miejskie prawa magdeburskiego.

Nazwa Mysłowice pochodzi najprawdopodobniej od starosłowiańskiego imienia Mysław albo Mysł należącego do założyciela lub właściciela osady, a może wspólnego przodka żyjących tu ludzi i oznaczatyle co „potomkowie Mysława”, czyli „Mysłowicze”. Końcówka „ice” („icze”) jest charakterystyczna dla wczesnego średniowiecza, kiedy z grupy zagród należących do jednej rodziny wytwarzały się osady rodowe. Końcówki takie są bardzo często spotykane w nazwach innych śląskich miejscowości, w tym także obecnych dzielnic Mysłowic: Brzęczkowic (od przezwiska Brzęczek) i Dziećkowic (od nazwy osobowej Dzirżko). Czy na herbie Mysłowic, który ukazuje głowę mężczyzny, widnieje ścięta głowa św. Jana Chrzciciela (jak z czasem usankcjonowano) czy może domniemanego Mysława,nie wiadomo, ponieważ w 1587 roku w czasie walk o polski tron Polacy z oddziałów Jana Zamoyskiego przekroczyli granicę i spaliły miasto, a w tym i drewniany ratusz z przetrzymywanymi tam najstarszymi dokumentami Mysłowic.

Średniowiecze

Mysłowice były maleńkim miastem o właściwie wiejskim charakterze i takie pozostawały przez wiele stuleci. Pierwsza szczegółowa mapa Mysłowic, którą sporządził w 1590 roku A. Lorenz, pokazuje je jako miasteczko o wyglądzie typowym dla zakładanych w średniowieczu, z podłużnym targowym rynkiem i położonymprzy jednej z dochodzących do niego uliczek kościołem parafialnym i traktem komunikacyjnym prowadzącymi poprzez dwie przeciwległe bramy. W Mysłowicach były to bramy drewniane, a inne umocnienia też nie były solidne: drewniane płoty, wał ziemny i przeszkody naturalne w postaci rzeki, potoków i stawów. Jeszcze w 1855 roku wszystkie budynki przy mysłowickim rynku łącznie z ratuszem były drewniane, a praktycznie jedyną murowaną budowlą był kościół. Mysłowice nie miały większego znaczenia w regionie, ponieważ ważne szlaki handlowe omijały miasto. W 1808 roku Mysłowicestraciły nawet prawa miasta, które przywrócono dopiero po 50 latach. Na kondycje miasta wpływ miały też pożary, epidemie, częste przemarsze wojsk w czasie wielu wojen w obszarze granicznym, z czym związane było przymusowe żywienie licznych żołnierzy oraz stosunek do miasta niektórychwłaścicieli, którzy nie zawsze byli zainteresowani jego rozwojem. Małe i rolnicze średniowieczne Mysłowice ożywiały organizowane na rynku targi i jarmarki, które miały jednak jedynie lokalny charakter i polegały na wymianie z okolicznymi wsiami płodów rolnych i wyrobów nielicznych rzemieślników.

Mysłowice jako śląskie miasto zmieniały przynależność państwową wraz z całym Śląskiem, będąc w granicach Moraw, Czech, Polski, Węgier, Austrii, Prus, Niemiec a krótko nawet Francji. Można jeszcze wspomnieć o administracji włoskiej i angielskiej, która razem zfrancuską zarządzała Górnym Śląskiem przez kilka lat po I wojnie światowej. Natomiast samo miasto wraz z okolicznymi wsiami Dziećkowice, Brzezinka i Brzęczkowice, Brynów, Bogucice, Roździeń, Szopienice, Załęże (czyli również terenem dzisiejszych Katowic) było własnością prywatną. Właścicielami Mysłowic byli m.in. od 1360 roku Otton z Pilicy, od 1376 rodzina herbu Dwa i Pół Krzyża, od 1474 Jakubowi z Dębna, od 1517 Turzonowie z Krakowa, a od 1536 Salamonowie z Benedyktowic. W 1614 roku po śmierci Katarzyny Salamon następuje rozdrobnienie dóbr mysłowickich pomiędzy Mieroszewskich, Kamieńskich i Lipskich. Mieroszewscy wykupują stopniowo ziemie i w 1637 stają się ich wyłącznymi właścicielami aż do 1839, kiedy to sprzedają miasto ostatnim prywatnym właścicielom, rodzinie przemysłowców Winklerow. W sąsiedztwie Mysłowic swoje dobra mają teżinne znane rody szlacheckie, m.in. Larisch oraz Sułkowscy, którzy w Słupnej posiadali swój zamek. Zamek mysłowicki nigdy nie miał imponującego wyglądu i służył nie jako warownia, ale siedziba zarządcy miasta i wielkiego majątku dworskiego, w skład którego wchodziło np. w 1844 roku m.in. aż 125 budynków mieszkalnych.

Rozwój przemysłu

Początki przemysłowa eksploatacja środowiska naturalnego na terenie Mysłowic sięgają XVI wieku. Hutnictwem żelaza najbardziej interesowali się Turzonowie i za ich władania miastem, w 1546 roku założonow Roździeniu, leżącym wówczas w granicach dóbr mysłowickich, pierwszą kuźnię wytapiającą rudę. Z czasem na terenie Mysłowic powstało wiele małych hut, jednak pokłady rudy na terenie miasta stopniowo się wyczerpały. Pierwszą mysłowicką kopalnię węgla kamiennego „Bergthal” założył w 1788 roku w Brzęczkowicach Felicjan Mieroszewski. Trzy lata wcześniej, poza ówczesnymi Mysłowicami, powstała kopalnia w Wesołej przy znanej ze swoich wyrobów w Europie hucie szkła. Właśnie w Wesołej zarządca huty szkła, znany alchemik, stworzył w 1792 roku pierwsza na świeciehutę cynku. Górnictwo zaczyna się szybko rozwijać od połowy XIX wieku. Na terenie dzisiejszych Mysłowic węgiel wydobywano aż w 62 kopalniach, co miało wielkie znaczenie na tryb życia mieszkańców miasta i okolic, którzy decydowali się na przejście z pracy na roli do przemysłu. W 1866roku z dwóch mniejszych kopalni powstała kopalnia „Mysłowice”, będącą przez lata największym zakładem pracy w mieście.

Przemysł, który od dawnych czasów oparty był na sile pracy ludzkiej, zrewolucjonizował wynalezienie w Anglii maszyny parowej. Pierwszy na kontynencie europejskim parowóz zbudowano w 1816 roku w berlińskiej Eisengiesserei dla huty w dzisiejszym Chorzowie, jednak służyła tam ona tylko jako maszyna stacjonarna, ponieważ nie nadawały się dla niej wykorzystywane wówczas tory kolei konnej o wąskim rozstawie. W Mysłowicach założono jedne z pierwszych torowisk konnych na Śląsku, które służyły do transportu rud żelaza i węgla kamiennego z kopalń do hut, a których pozostałości w postaci szlaków drogowych i leśnych istnieją do dzisiaj, m.in. wzdłuż dzisiejszej ulicy 1000-lecia Państwa Polskiego. Do czasu zbudowania kolei szerokotorowej transport węgla odbywał się rzekami Kłodnicą i Odrą w kierunku zachodnim oraz Przemszą i Wisłą w kierunku wschodnim. 31 października 1845 roku oddano do użytku trasę kolejową Wrocław-Mysłowice, która miała decydujące znaczenie w rozwoju regionu, w tym również samych Mysłowic. Roku później w inspekcyjną podróż pociągiem z Gliwic do Mysłowic udał się sam król pruski Fryderyk Wilhelm IV i w Mysłowicach dokonał uroczystego otwarcia dworca kolejowego. Kolejny rok później parowóz „Kraków” kursował już na oddanej do użytku odcinku Mysłowice-Kraków. Dzięki ówczesnemu położenie Mysłowic na styku granic trzech mocarstw europejskich, Prus, Rosji i Austrii, miasto stało się wielkim węzłem transportowym dla przemysłu i ruchu osobowego na skalę Europy, co zaskutkowało wszechstronnym rozwojem miasta i wzrost jego pozycji jako ośrodka o ogromnym znaczeniu w tej części Europy.

Na terenie Górnego Śląska pod koniec wieku XIX działały parowe tramwaje, jednak szybko, bo już po 4 latach ich wykorzystywania, zastąpiono je tramwajami elektrycznymi. Umożliwiła to uruchomiona w 1897 roku pierwszą na Górnym Śląsku elektrownia w Zabrzu oraz rok później w Chorzowie, z której to od 1913 korzystały również Mysłowice. W 1898 roku firmie „Schikora & Wolff” z Katowic przyznano koncesję na budowę linii tramwajowej z Katowic przez Szopienice do Mysłowic. Na przełomie XIX i XX wieku, chociaż znaczenie Mysłowic w transporcie kolejowym, który był siłą napędową rozwoju, znacznie zmalało na rzecz Katowic, to przeobraziły się one w nowoczesny ośrodek miejski, z elektrycznością, wodociągami i kanalizacją. Urzędujący w tamtym okresie burmistrz Josef Henser otrzymał za swoje zasługi znaczące niemieckie odznaczenie, Order Korony. W późniejszym okresie, a w szczególności po likwidacji po I wojnie światowej pobliskich granic, znaczenie Mysłowic zmalało jeszcze bardziej. Rolę najważniejszego ośrodka w okolicy przejęły lodwo co powstałe, utworzone na terenie byłych dóbr mysłowickich, miasto Katowice.

Czasy najnowsze

W 1919 roku wybuchło pierwsze Powstanie Śląskie, którego przyczyną było niezadowolenie śląskich robotników z sytuacji gospodarczej. Iskrą zapalną wybuchu powstania była śmierć górników podczas zamieszek na placu kopalni „Mysłowice”. Powstańcy zażądali włączenia Górnego Śląska w granice odrodzonego właśnie państwa polskiego, wiążąc z nim nadzieję na lepszy los. Po trzech kolejnych powstaniach i plebiscycie dotyczącym przynależności państwowej, wschodnia część Górnego Śląska wraz z Mysłowicami została w 1922 roku włączona do Polski. Kiedy po raz pierwszy od wielu wieków Mysłowice przestały być miastem granicznym, miasto straciło wiele korzyści ze swojego położenia, w związku z czym czyniono starania na stworzenie nowych źródeł zysków. Polski Sejm zatwierdził budowę w Mysłowicach największego w kraju portu rzecznego na Przemszy, jednak obejmujący całą ówczesną Europę kryzys gospodarczy i zbliżająca się II Wojna Światowa przerwała prace nad realizacją tych ambitnych planów.

W wrześniu 1939 do miasta wkracza wojsko niemieckie, rozpoczynając okupację. Hitlerowcy zdolnych do pracy Ślązaków opcji polskiej wywożą do przymusowej pracy w głąb Niemiec, a Żydów do getta w Sosnowcu, a następnie obozu koncentracyjnego. W 1940 powstaje w barakach byłego obozu emigracyjnego Tymczasowe Więzienie Policyjne jako filia obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu oraz wiele innych, m.in. przy kopalni „Mysłowice”, w Brzezince, Laryszu i Wesołej, w których więziono w sumie ponad 30 tys. osób z całej Europy. W 1945 do miasta wkracza Armia Czerwona i ustanawia się administracja polska. Wysiedlonych zostaje ponad 400 niemieckich mysłowiczan. Polacy nie zamknęli obozu przy Promenadzie – funkcjonuje on dalej jeszcze ponad rok i tym razem więzi Ślązaków każdej opcji i Niemców. Spośród nich doprowadzono do śmierci kilka tysięcy osób (dużo wiecej niż 2281 zewidencjonowanych ofiar) i pochowano na mysłowickich cmentarzach, głównie w masowych grobach.

Dzięki eksploatacji przemysłowej Górnego Śląska w czasie Polski Ludowej Mysłowice ulegają systematycznemu rozwojowi, chociaż ograniczonemu głównie do potrzeb przemysłu. W 1951 roku Mysłowice stają się siedzibą powiatu. W 1975 nastąpiło ogromne powiększenie powierzchni Mysłowic – do miasta przyłączono Janów Miejski, Słupną, Brzęczkowice, Brzezinkę, Morgi, Wesołą, Larysz, Kosztowy, Krasowy i Dziećkowice, a w dwa lata później również Imielin i Chełm Śląski z Kopciowicami, które jednak w 1995 odłączyły się od Mysłowic tworząc własne gminy. Mysłowice są obecnie na etapie przeobrażeń związanych ze stopniowym osłabianiem roli przemysłu, szczególnie wydobywczego, który w dalszym ciągu ma w mieście duże znaczenie. Pozycja miasta w przyszłości jest mocno niepewna, a nabiera coraz większego związku z funkcją ośrodka mieszkaniowego i rekreacyjnego względem sąsiednich większych miast oraz turystycznego na skalę ponadregionalną.